فرش

---

جريان زندگی چيزی جز مبارزه ميان عاطفه وعقل نيست

قالی یا فرش، نوعی گستردنی بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به کار می‌رود. از آنجا که قالی و فرش همیشه نقش‌های زیبا بر خود داشته‌اند، امروزه به جنبهٔ تزئینی آن نیز توجه می‌شود.

در زبان پهلوی واژه‌های گوناگونی برای اشاره به انواع گستردنی‌ها به کار برده می‌شد: برای قالی نفیس از بَت یا بوپ، برای نمد و فرش از نمت استفاده می‌شود و برای فرش و بستر از ویستَرْگ که از ویستردن (wistardan) گرفته شده که در فارسی امروز، گستردن گفته می‌شود.

اما واژهٔ قالی یا خالی یا غالی از نام شهری به نام قالین (اصل نام شهر مشخص نیست هرچند قلعه و نه شهری وجود دارد که به انگلیسی غالین جاکار و بِرداوان می‌نامند و در خود ارمنی برداوان می‌گویند) در ارمنستان(بخشی از ایران باستان) گرفته شده‌است.∗

معنای «بوب» در لغتنامه دهخدا چنین آمده‌است:

فرش و بساط خانه... فرشی که آن را انبوب نیز گویند... در ارمنی، بوب و پهلوی، بوپ. در تاریخ طبری از ابوجعفر محمد بن جریر طبری (حدود ۲۶۶ - ۳۱۰) و ترجمه و تالیف ابو علی محمد بلعمی (۳۲۵) واژه «بساط» مترادف فرش آمده‌است و آنجا که از «فرش بهارستان» سخن می‌رود که در حملهٔ اعراب به ایران از کاخ تیسفون بدست آمده‌است در معجم البلدان از یاقوت حموی (اوایل سده هفتم هجری قمری) چنین می‌آید: «بساطی یافتند از دیبا، شصت ارش اندر شصت ارش». در نُزهَة القُلوب حمدالله مستوفی (۷۵۰) از قول ابوعون صاحب کتاب الذیج چنین آمده‌است: «در قالی‌قلا فرشی بافته می‌شود که آن را قالی نامند و قالی نسبت اختصاری است به شهر قالی‌قلا و قالی‌قلا شهری است در ارمنستان کبیر... از عهد انوشیروان، هنوز ارمنستان بدست ایرانیان بود تا اسلام آمد...«ارمینیاغس» یکی از مردم ارمنستان زمام حکومت... را در دست گرفت. پس از وی زنی به حکومت رسید بنام «قالی» و شهری ساخت و آن را«قالی‌قاله» نامید که به معنای احسان است.»

تاریخچهٔ بافت قالی (یا فرش) تا آنجا که دانسته شده‌است به هزارهٔ پنجم و ششم پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمی‌گردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمی‌ترین قالی دستباف یافته‌شده جهان است که در سیبری کشف شده و بافت ایران در دوران هخامنشیان است. قالی‌بافی در سده ۱۰ میلادی به وسیلهٔ مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگ‌های صلیبی باعث شد تا قالی‌های ترکی به اروپا برود که در آنجا بیشتر از دیوار آویزان می‌شد و یا بر روی میزها قرار می‌گرفت. بنابراین، از آغاز آشنایی اروپاییان با قالی، آنها به آن به دیدهٔ یک اثر هنری و نه یک زیرانداز می‌نگریستند. پس از گسترش تجارت در سده ۱۷، قالی‌های ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شد.

امروزه مراکز عمدهٔ تولید و بافت قالی، کشورهای ایران، پاکستان، هند، ترکیه، شمال آفریقا، منطقهٔ قفقاز، نپال، اسپانیا، ترکمنستان و تبت می‌باشند.

ابریشم (هندی resham रेशम) یک نخ طبیعی است که از پیلهٔ کرم ابریشم گرفته می‌شود. عمده تشکیل دهنده آن پروتئین است. از نخ ابریشم، پارچه‌های ابریشمی می‌بافند که یکی از بهترین و نرمترین پارچه‌های دنیا به شمار می‌روند. به دلیل خاصیت براقی نخ ابریشم، پارچه‌های بافته شده از ابریشم همانند منشورهایی هستند که اگر از جهات مختلف به آن‌ها نگاه کنید رنگهای متفاوتی از آن می بینید.

سابقه تولید لباس و پارچه در ایران به قبل از اسلام برمیگردد.در آن دوره سه نوع لباس و پارچه از ابریشم تهیه میشده است:[نیازمند منبع]

نوع اول دیبا بوده که به لباس ابریشمی ساده رنگی گفته میشده است.
نوع دوم بر خلاف گفته لغتنامه دکتر معین پرنیان بود که به لباس ابریشمی چند رنگ و اغلب هفت رنگ اطلاق میشده که در بعضی موارد دارای طرح گل در میان پارچه هم بوده است.
نوع سوم و کاملا درباری ایرانی پرند بوده است که به پارچه رنگین ابریشمی و دارای طرح های حاشیه ای گفته میشده و مخصوص خاندان امپراطوری ایرانی بوده است.

پشم الیافی حیوانی است که از بدن گوسفند به دست می‌آید. امروزه بیش از ۲۰۰ نژاد مختلف گوسفند در دنیا شناخته شده که اکثر آنها از نظر تولیدات تجاری و اقتصادی دارای اهمیت چندانی نبوده و صنعت پرورش گوسفند، تنها متکی به ۲۰-۱۰ نژاد آن می‌باشد. مهمترین نژاد گوسفندان ایرانی را می‌توان به این شرح نام برد.

۱- کلکویی ۲- قزل ۳- بلوچی ۴- عربی ۵- فراهانی ۶- گرگانی ۷- کرمانی ۸- کردی ۹-لری ۱۰- ماکویی ۱۱- ترکی ۱۲- زندی ۱۳- مهربانی ۱۴- سنجابی ۱۵- جمور ۱۶- هِرِک ۱۷- مغانی ۱۸- افشاری ۱۹- ترکمنی ۲۰- قره گل ۲۱- شال ۲۲- سنگسری ۲۳- خاکستری شیراز ۲۴- بختیاری ۲۵- طالشی ۲۶- نایینی.

برای آسانتر شدن شناخت نژادها، طبقه بندی گوسفندان دنیا از روی نوع پشم آنها صورت می‌پذیرد. به این ترتیب با یک چنین طبقه بندی کلی در میان گوسفندان روبرو خواهیم شد.

با توجه به پشمی که گوسفندان تولید می‌نمایند، می‌توان نژادهای گوسفند دنیا را به پنج گروه کلی تفکیک نمود.

گوسفندان پشم ظریف
این نوع گوسفندان عمدتاً به عنوان گوسفندان مرتع نامیده می‌شوند و به منظور تولید پشم پرورش می‌یابند. گوسفندان پشم ظریف اساساً از نژاد مرینوس و آمیخته‌های آن هستند که از اسپانیا به سایر نقاط دنیا منتقل گردیده‌است. نام‌های اطلاق شده به این نژاد در رابطه با کشورهای پرورش دهنده آن می‌باشد، مانند مرینوس فرانسوی، مرینوس آمریکایی و مقدار تولید پشم در آنها بالاتر از ۱۰ پوند (۴ کیلوگرم) می‌باشد و مقدار عرق و چربی آن بالاست و بعد از شستن، ۷۰-۴۰ درصد کاهش وزن دارد (ماروس برگر، ۱۹۵۴و عزت پور، ۱۳۸۱). قطر الیاف کم و بین ۲۴-۱۷ میکرون متفاوت است (سعادت نوری، ۱۳۷۵). طول دسته‌الیاف آنها ۲-۴ اینچ (۵ تا ۱۰ سانتی‌متر) می‌باشد و معمولاً به لحاظ ظرافت در درجه S۶۰ و یا بالاتر درجه‌بندی می‌شوند. در تولید پارچه‌های ظریف فاستونی، کشباف، زیرپوش ظریف و انواع پوشش‌های لطیف به دلیل نرمی، ظرافت، مقاومت و الاستیسیته کافی و قدرت ریسندگی بالا برای نمدی شدن بکار می‌رود (صالحی، ۱۳۸۴). از نظر قطر و مدولاسیون کاملاً یکدست هستند (سعادت نوری، ۱۳۷۵).

این نژادها در اصل در انگلستان پرورش داده شده و گاهی آنها را جزو نژادهای گوشتی طبقه‌بندی می‌نمایند. این گروه دارای رشد سریع و جثة قوی هستند (عزت‌پور، ۱۳۸۱) و از نظر کیفیت پشم، پشم این گوسفندان از نظر درخشندگی روشن‌تر از مرینوس بوده و بازدهی آنها بعد از شستشو بیشتر از مرینوس است. از نظر ظرافت معمولاً در درجه s۶۲ – s۵۲ و طول ۲-۵ اینچ (۵ تا ۵/۱۲ سانتی‌متر) قرار می‌گیرند و در تهیه منسوجات کشباف و کامو و پارچه‌های زنانه و مردانه و پتو بکار می‌روند. (وود، ۲۰۰۳). از جمله این نژادها می‌توان به نژادهای سافولک، دورست و وسات‌داون اشاره کرد (عزت‌پور، ۱۳۸۱).

از نظر طرافت در حد پشم‌های متوسط ولی بلندتر هستند و مقدار تولید پشم در این گوسفندان بیشتر از نژادهای پشم متوسط یا نژادهای داون است و میزان ضایعات حاصل از عمل آوری ریسندگی، کمتر از نژادهای پشم متوسط است و به دلیل داشتن رنگ خوب و درخشندگی در تهیه جوراب، کشباف، پارچه‌های پشمی، فاستونی و نمدهای با ظرافت متوسط بکار می‌روند.

نژادهای این گروه عمدتاً دومنظوره هستند و مقدار تولید آنها چه از نظر مقدار پشم و چه از نظر مقدار گوشت در حد مطلوبی قرار دارند. علاوه بر خصوصیات ذکر شده در بالا، سازگاری خوب آنها نسبت به شرایط مزرعه‌ای باعث شده که این نژادها در سراسر دنیا مورد استقبال قرار گیرند. از این گروه می‌توان به نژادهائی مانند کاردیال، تارگی و پل‌ورث اشاره نمود (عزت پور، ۱۳۸۱).

فرش بهارستان متعلق به دوره ساسانی که با نام‌های بهارخسرو و بهارکسری نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین آثار هنری ایران است که بر اثر حمله اعراب به ایران و انتقال آن به مدینه تکه تکه شد. این فرش در ایوان کسری قرار داشته و دارای ۱۴۰ متر طول و ۲۷ متر پهنا بوده است، در بافت این فرش از ابریشم، طلا، نقره و جواهراتی چون زمرد و مروارید استفاده شده است و طرح آن یکی از باغ‌های بهشت را نشان می‌دهد.